Maarten Markus, duurzaamheidsmanager bij AM, vertelt in dit artikel, gepubliceerd in ROm, welke drie dilemma's het meest prangend zijn voordat circulair bouwen de norm kan zijn. Circulair bouwen kent immers nog geen eenduidige en alom geaccepteerde methodiek. Het gevaar bestaat dat het woord circulair hierdoor een betekenisloos label wordt. Daarom is het belangrijk om het doel van circulair bouwen continu te spiegelen aan de gekozen oplossingen.
Bij de transformatie van de Bijlmerbajes naar het woongebied Bajes Kwartier[1] in Amsterdam is circulariteit uitgangspunt. Er is een groot circulair team samengesteld dat in een proces van cocreatie probeert de kansen te pakken die hergebruik van bouwmaterialen en een circulair bouwproces bieden. In het team zitten zowel circulaire ontwerpspecialisten van het loopbedrijf en materiaalexperts, als studenten en onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam. Daardoor worden de dilemma’s van hergebruik niet alleen inzichtelijk gemaakt, maar worden ook creatieve oplossingen gezocht om hoogwaardig hergebruik mogelijk te maken.
Circulaire dilemma’s
Met de energietransitie en vooral de verplichting van energieneutrale nieuwbouw, komt de productiekant van de bouwsector onder een vergrootglas te liggen. Die is nu allesbehalve circulair te noemen. De bouwindustrie is een grondstofintensieve sector met een hoge milieubelasting. Voordat die in 2050 volledig circulair draait, is een omslag nodig in denken en doen.[2] Aan de hand van praktijkvoorbeelden duidt dit artikel de drie meest prangende dilemma’s, die een oplossing vergen voordat circulair bouwen de norm kan worden.
Dit artikel verscheen eerder in ROm 7-8, juli/augustus 2018
Circulair bouwen kent nog geen eenduidige en alom geaccepteerde methodiek. Het gevaar bestaat dat het woord circulair hierdoor een betekenisloos label wordt. Daarom is het belangrijk om het doel van circulair bouwen continu te spiegelen aan de gekozen oplossingen.
In de kern gaat circulair bouwen om het toepassen, ontwerpen en organiseren van de bouw- en vastgoedsector op een wijze waarop de milieu-impact in de hele keten wordt geminimaliseerd; bij nieuwbouw, tijdens de exploitatie, bij verbouw en sloop.
De grootste winst is te behalen met het toepassen van materialen die een lage milieubelasting hebben. De schaduwprijsmethode MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) van het Rijk biedt hier al een methode voor[3]. Vervolgens is het zaak om hergebruik van materialen mogelijk te maken gedurende de levensloop en bij sloop van gebouwen. Zowel qua milieubelasting als financieel is de meeste winst te behalen door systeemelementen als gevelpanelen, kozijnen en kolommen als geheel te hergebruiken.
Tot slot vraagt hergebruik om een organisatie die de functionele waarde van gebouwelementen opslaat. Dat kan met een gebouwelementenpaspoort bijvoorbeeld via het Circular Building Platform dat tevens het beoogde platform wordt voor de handel in gebouwelementen[4]. Figuur 1 geeft schematisch de drie onderdelen weer van een circulaire bouw- en vastgoedsector.
Reorganisatie van de bouwkolom
Om een circulaire bouw- en vastgoedsector mogelijk te maken is een radicale reorganisatie nodig van de huidige bouwpraktijk, in de organisatie van en rolverdeling in de bouwkolom. Zo stuurt Coert Zachariasse van de Delta Development Group als ontwikkelaar actief op het toepassen van circulaire cradle-to-cradlebouwmaterialen. Voor de bouw van kantoren in Park 2020[5] in de gemeente Haarlemmermeer, betrekt hij uitsluitend leveranciers die circulaire producten kunnen leveren[6]. Hij is een uitzondering. De meeste inkoopafdelingen bij aannemers kennen nog lang niet altijd de laatste circulaire producten, laat staan dat ze die inkopen. Het Cradle 2 Cradle-label helpt daar natuurlijk bij, maar om circulariteit in de bouwkolom verder te brengen zijn er veel meer circulaire inkoopspecialisten nodig.
Veranderen van heersende bouwmethoden
Een volgend dilemma is de bouwmethodiek. De wijze waarop we in Nederland bouwen, past niet bij circulaire principes. Beton en cement hebben een zeer hoge milieu-impact. Een echt circulair gebouw minimaliseert het aandeel beton en cement daarom zoveel mogelijk. En de betonnen onderdelen die dan nog overblijven dienen dan op zijn minst prefab te worden toegepast en herbruikbaar te zijn. Hetzelfde geldt voor andere bouwmaterialen en gebouwonderdelen, van verven tot installaties, van isolatiemateriaal tot dakbedekking. Het circulaire paviljoen Circl[7] op de Zuidas is een actueel voorbeeld waar circulair bouwen tot in de details is doorgevoerd. Dat kon omdat opdrachtgever ABN AMRO specifiek vroeg om een gebouw dat circulair is en dus niet conform conventionele bouwmethoden kon worden gebouwd. De circulaire doelstelling heeft daar geleid tot beperkte toepassing van beton in de kelder en draagstructuur, en daarvoor in de plaats het toepassen van houten draagbalken en wandconstructies.
Herwaardering van materialen
Tot slot is een herwaardering nodig van nieuwe en oude gebouwelementen en materialen. Nieuwe materialen zijn relatief goedkoop. Dat komt omdat de milieulast niet in de prijs wordt doorberekend en wel in de totale MilieuPrestatie van gebouwen (MPG). Die norm van 1.0 is nu zo ruim dat hergebruik van bestaande materialen, kostbaar door de benodigde bewerkingen en opslag voor hergebruik, niet kan concurreren met nieuwe materialen. Tegelijkertijd zijn er veel kansen. Zo kan een andere bouw- en vastgoedpraktijk leiden tot nieuwe waarderingsvormen van vastgoed. Denk aan een hogere restwaarde voor circulaire gebouwen, gebouwonderdelen met een terugkoopregeling, of die in eigendom blijven van leveranciers. Hoewel dit nog prematuur is zal een andere waardering van een circulaire bouw- en vastgoedpraktijk een belangrijk fundament zijn voor een vastgoedwereld waarin circulariteit de norm wordt.
Maarten Markus
Maarten Markus is als Projectmanager Duurzaamheid betrokken bij gebiedsontwikkelingen van AM, waaronder Bajes Kwartier, Amsterdam.
[1] http://www.bajeskwartier.com/
[2] Zie ook het Rijksbrede programma Circulaire Economie ‘Nederland Circulair in 2050’ (Rijksoverheid, 2016)
[3] MilieuPrestatie Gebouwen – MPG (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) https://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/wetten-en-regels-gebouwen/nieuwbouw/milieuprestatie-gebouwen
[4] BAM ontwikkelt circulaire marktplaats voor de bouw (Cobouw, 2017). https://www.cobouw.nl/utiliteitsbouw/nieuws/2017/09/bam-ontwikkelt-marktplaats-voor-de-bouw-101252279
[6] De meetbare duurzaamheid van Coert Zachariasse (Cobouw, 2017)